सेरेब्रल पाल्सीको एउटा उपचारः सेलेक्टिभ डोर्सल राइजोटोमी शल्यक्रिया

हातखुट्टा आंशिक चले पनि राम्रोसँग नचल्ने, कक्रक्क पर्ने, कैचीजस्तो भएर हिँड्न अप्ठेरो हुने अवस्थाको सेरेब्रल पाल्सीमा ‘सेलेक्टिभ डोर्सल राइजोटोमी’ सर्जरी गर्न सकिन्छ । तर बिरामीको मानसिक वृद्धि–विकास, क्लास पफरमेन्स, आइक्यू र अन्य डेभलभमेन्टल माइलस्टोन राम्रो हुन जरूरी हुन्छ ।

यो शल्यक्रिया गर्न ५ देखि ६ घण्टाको समय लाग्न सक्छ । यो शल्यक्रिया गरेपछि ओछ्यानमा बस्न बाध्य बिरामीलाई लठ्ठी टेकेर हिँड्नसक्ने र लठ्ठी टेकेर हिँड्नेलाई आफैँ हिँड्नसक्ने बनाउन सकिन्छ । शल्यक्रिया गर्ने बित्तिकै भोलिपल्ट नै बिरामी हिँड्नसक्ने भन्ने हुँदैन । बिरामीलाई राम्रोसँग जाँच गरेर फाइदा हुने वा नहुने भन्नेबारे अध्ययन गर्नुपर्छ । यो मल्टी–डिसिल्पिनरी उपचार हो । यसमा पेडियाट्रिक न्युरो सर्जन, न्युरो सर्जन, फिजियोथेरापिष्ट, समाजसेवीलगायत ठूलो टिमको संलग्नता आवश्यक पर्छ ।

सेरेब्रल पाल्सी शिशु जन्मनुअघि, जन्मने क्रममा र जन्मिएपछि उत्पन्न हुने समस्या हो । विदेशतिर सेरेब्रल पाल्सी आनुवांशिक अवस्था र जन्मिनुअघिका समस्याका कारण हुने गरेको पाइन्छ । गर्भवतीको पोषण तथा स्वास्थ्यमा ध्यान नदिने, घरमै प्रसुती गराउने, मातृशिशु स्याहार र उपचार नपाउने, नवजात शिशुलाई जन्डिसलगायतका समस्याले शिशुको मस्तिष्क विकासमा विकार हुनु चाँही नेपाल लगायत विकासोन्मुख देशहरूमा सेरेब्रल पाल्सीको कारण रहेको पाइन्छ । यी कुरामा ध्यान पुर्याई धेरैभन्दा धेरै सेरेब्रल पाल्सी हुन नदिन सकिन्छ ।

सेरेब्रल पाल्सी भएका बच्चा राम्रोसँग हिँड्न र बोल्न सक्दैनन् । मस्तिष्कको हातखुट्टा चलाउने केन्द्रमा असर गरेमा शरीरको एक पाटो चलाउन समस्या हुन्छ । मस्तिष्कको दायाँ भागमा हुने ‘बेजल ग्याङ्गलिया’मा समस्या भएमा देब्रे पट्टीको हातखुट्टा पूर्ण रूपमा नचल्ने हुन्छ । यसलाई ‘हेमिप्लेजिक टाइप अफ सेरेब्रल पाल्सी’ भनिन्छ । यस प्रकारको समस्यालाई शल्यक्रियाबाट सुधार गर्न सकिदैन ।

कति खर्चिलो ?
‘सेलेक्टिभ डोर्सल राइजोटोमी’ सर्जरी अलि खर्चिलो उपचार प्रकृया हो । बेलायतमा सेरेब्रल पाल्सी भएका बिरामीको शल्यक्रियाबापत्को खर्च सरकारले बेहोर्छ । तर नेपालमा यो व्यवस्था छैन । तर हामीकहाँ सेरेब्रल पाल्सीको क्षेत्रमा लागेका धेरै गैरसरकारी संस्था छन् । ती सबै संस्था एकजुट भएर सेवामा सहकार्य गर्न जरूरी छ ।

कहाँ पुग्यो तयारी ?
बेलायत, अमेरिकातिर यो सर्जरी गरेर धेरै मानिसलाई राम्रो भएको छ । बेलायतका धेरै सेन्टरमा उपचार भइरहेको छ । नेपालका केही अस्पतालमा यस्तो शल्यक्रियाको नियमित सुविधा छैन । अतः नेपालमा त्यति वास्ता नगरिएको शल्यक्रिया हो । नेपालमा भएका सेरेब्रल पाल्सी सेन्टरहरूसँग समन्वय गरेर शल्यक्रिया सुरू गर्ने सोच बनाएको छु । अस्पतालमा न्युरो मोनिटरिङको सुविधा अपग्रेड गर्न पनि खोजिरहेका छौँ । मैले बेलायतमा प्रोफेसरसँग सिकेर आएको ज्ञानलाई पूर्ण रूपमा प्रयोग गरेर सेवा दिन सक्ने आत्मविश्वास लिएको छु ।
(बेलायतको लिड्स जनरल अस्पतालबाट सेरेब्रल पाल्सीका बिरामीलाई गरिने ‘डोरसल राइजोटोमी शल्यक्रिया’ सिकेर आउनुभएको छ । हाल डा. श्रेष्ठ उपेन्द्र देवकोटा मेमोरियल न्युरो हस्पिटलमा कार्यरत हुनुहुन्छ ।)