उफ ! मलाई रिंगटा लाग्यो
भिडियो नाइट्याग्मोग्राफीमा आँखाको नानीको मुभमेन्टहरु हेरेर टाउको वा कानको समस्या आइडेन्टिफाइ गरिने
२०७९, २३ मंसिर शुक्रबार १०:२० मा प्रकाशित
रिंगटाबारे हरेकको फरक सोचाइ रहेको पाइन्छ । यसमा तपाईं र तपाईंको वरपरको संसार घुमिरहेको जस्तो लाग्छ । कसैलाई पृथ्वी नै घुमेजस्तो लाग्छ । कतिपयलाई बसिरहेको बेला झुम्म हुन्छ । कोही धरमर भएर हिँड्न गाह्रो भएमा रिंगटा भनेर बुझ्छन् । कसैलाई बसेर जुरुक्क उठ्दा भनन्न घुमाएर समात्नुपर्ने अवस्था आउँछ । चिकित्सकीय भाषामा यसलाई भर्टाइगो भन्ने गरिन्छ । व्यक्तिलाई सन्तुलन नभएको अनुभूति हो । भर्टाइगो समस्या भएका बिरामीहरुलाई पृथ्वी हल्लिएजस्तो महसुस हुन्छ । भुइँचालो आएजस्तो लाग्छ ।
रिंगटालाई सामान्य रुपमा लिन हुँदैन किनभने यसले धेरै गाह्रो पार्नसक्छ । अवस्था अनुसार अपाङ्ग गराउनेदेखि ज्यान समेत लिनसक्छ ।
फिजियोलोजीकल कारण
टाउको, आँखा, कान, हाडजोर्नी, मांशपेशीमध्ये कुनै एकमा समस्या आएमा रिंगटा लाग्नसक्छ । मुटुको समस्याले पनि रिंगटा लाग्नसक्छ । यसको छुट्टै किसिमको लक्षण हुन्छ । कानको कारणले हुने रिंगटामा धेरै गाह्रो हुन्छ । तर बिरामी शारीरिक असक्षमतामा जाँदैन ।
लक्षण
तपाईंको टाउकाको स्थितिमा आएको परिवर्तनले प्रायः भर्टाइगो शुरु हुन्छ । चक्कर लाग्ने, सन्तुलन गुमाउने जस्ता समस्याहरूको सामना गर्न सक्छ । वर्टिगो अन्य अवस्थाहरूको लक्षण हुनसक्छ । सन्तुलनमा समस्या र चक्कर आउनसक्छ । वाकवाकी र उल्टी हुनसक्छ । टिन्निटस र कान सुन्निने समस्या हुनसक्छ ।
रिंगटाका प्रकार
भर्टाइगो सेन्ट्रल र पेरिफेरल गरी २ प्रकारका हुन्छन् । सेन्ट्रल भनेको टाउकोबाट असर गरेर भएको समस्या हो । पेरिफेरल भनेको आँखा, कान, मांसपेशीबाट भएको समस्या हो । भर्टाइगोमा ८० प्रतिशत फेरिफेरल कारण हुन्छ । यसमा पनि ८० प्रतिशत कानकै कारणले हुन्छ । २० प्रतिशत सेन्ट्रल कारणले हुन्छ । टाउकाको कारणले धेरै रिंगटा लागेमा स्ट्रोक हुनसक्छ । यस्तो अवस्थामा तुरुन्त उपचार नभएमा ज्यान जाने वा अपाङ्ग हुनसक्ने सम्भावना रहन्छ ।
कारण
वीपीपीः भर्टाइगो कानको भित्री समस्याको कारणले हुनसक्छ । भर्टाइगो गराउने बेनाइन पेरोक्सिज्मल पोजिशनल (बीपीपी) साना क्याल्सियम कणहरु (क्यानालिथ अर्थात ओटोकोनिया) सामान्य स्थानबाट विस्थापित भई भित्री कानमा जम्मा हुन्छन् । यसले शरीरको संकेतहरु मस्तिष्कमा पठाउन अवरोध गर्छ र रिंगटा लाग्छ । यो उमेर र कुनै अज्ञात कारणले पनि हुनसक्छ । वास्तवमा ओटोकोनियाले शरीरलाई सन्तुलनमा राख्न मद्धत गर्छ ।
मेनियर्स रोगः यो भित्री कानको विकार हो जुन तरल पदार्थको निर्माण र कानमा दवाव परिवर्तनका कारणले हुन्छ । यो समस्यामा कानमा घण्टी बज्ने (टिनिटस), श्रवण शक्तिमा ह्रास हुनका साथै चक्कर लाग्ने समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
भेस्टिवुलर न्युराइटिसः यो एक भित्री कानको समस्या हो । जुन सामान्य तया भाइरल संक्रमणसँग सम्बन्धित छ । संक्रमणले भित्री कानको स्नायुको वरिपरि सुजन निम्त्याउँछ जुन शरीरलाई सन्तुलनमा राख्न मद्धतका लागि महत्वपूार्ण हुन्छ । यसका साथै टाउको वा घाँटीमा चोट, मस्तिष्कको समस्या जस्तोः स्ट्रोक वा ट्युमर, कानलाई क्षति पुर्याउने केही औषधि, माइग्रेनको टाउको दुखाइ आदि ।
अन्य कारणहरुमा भित्री कानको संक्रमण (ल्याबरिन्थाइटिस) ले पनि हुनसक्छ । यो भाइरल वा ब्याक्टेरियल दुवै कारणले हुनसक्छ । यस प्रकारको संक्रमणमा कानको श्रवण शक्ति पूर्ण रुपले जान्छ । सेन्ट्रल कारणअन्तर्गत भेस्टुवुलर माइग्रेनका कारण पनि रिंगटा लाग्नसक्छ । यस प्रकारको माइग्रेनमा बेलाबेलामा रिंगटा लाग्नसक्छ । तर श्रवणशक्ति जँदैन । रिंगटा लाग्नुमा भावनात्मक तथा शारीरिक उत्तेजनासँग पनि जोडिएको हुन्छ ।
डायग्नोसिस
पहिलो डायग्नोसिस बिरामीको क्लिनिकल मूल्याङ्कबाट नै हुन्छ । समय दिएर बिरामीको विगतको इतिहास सोध्नुपर्छ । यसमा पहिलोपटक कसरी रिंगटा लाग्यो ? त्यसपछि रोकियो कि लागिरहेको छ ? छिनछिनमा लाग्छ कि २—४ हप्ता वा एक महिना वा एक वर्षको अन्तरमा रिंगटा लाग्छ ? भनेर प्रश्न गर्नुपर्छ । यसरी बिरामीको कुरा सुनिसकेपछि करिब ७०—८० प्रतिशत समस्या पहिचान गर्न सहज हुन्छ ।
भिडियो नाइट्याग्मोग्राफी प्रविधि
कानको कारणले हुने रिंगटामा फिजियोलोजिकल टेष्ट गर्नुपर्छ । यसमा अत्याधुनिक भिडियो नाइट्याग्मोग्राफी परीक्षण गर्नुपर्छ । यस प्रविधिले रिंगटा लाग्नुको सही कारण पत्ता लगाउन मद्धत गर्छ । शारीरिक सन्तुलनका लागि टाउको, आँखा, कान, मांसपेशीका काराण रिंगटा लागेको अवस्थामा आँखामा मुभमेन्टहरु हुन्छ । रिंंगटा नलाग्नुको कारण हाम्रो भिज्युअल सेक्सन भन्छ कुनै पनि अव्जेक्टको भिजन हाम्रो आँखामा फोविया सेन्ट्रालिष्ट भन्ने ठाउँमा फिक्स्ड हुनुपर्छ । फोविया सेन्ट्रालिष्टमा फिक्स्ड भएन र त्यहाँबाट स्पेक भइरहेको छ भने रिंगटा लाग्ने हुन्छ । टाउको, कान, मांसपेशी आदि सबैको कोअर्डिनेसन भिज्युएल फिक्सेनमा हुन्छ । भिज्युएल फिक्सेसन नुहँदा रिंगटा लाग्छ ।
केहीगरी कान वा आँखामा डिफेक्ट भएर भिज्यएल फिक्सेसन नभएमा रिंगटा लाग्छ । भिडियो नाइट्याग्मोग्राफीमा आँखाको नानीको मुभमेन्टहरु हेरेर टाउको वा कानमा समस्या हो भनेर आइडेन्टिफाइ गर्न सक्छौं ।
(डा. संज्ञा विगत ६ वर्षदेखि उपेन्द्र देवकोटा मेमोरियल न्युरो हस्पिटल कार्यरत हुनुहुन्छ ।)
