प्रारम्भिक चरणमा पत्ता लागेमा वाथरोगीलाई सामान्य अवस्थामा फर्काउन सकिने
वाथले शरीरका भित्री अंगमा असर गर्नेदेखि शारीरिक रूपमा नै अपाङ्ग बनाउन सक्छ
२०८०, २५ आश्विन बिहीबार १८:४० मा प्रकाशित
हरेक वर्ष अक्टोवर १२ मा विश्व वाथरोग दिवस मनाउने गरिएको छ । यस वर्ष सन् २०२३ मा लिभिङ वीथ एन आरएमडी एट अल स्टेजेज अफ लाइफ अर्थात ‘जीवनका हरेक चरणमा आरएमडी (र्युम्याटिक एण्ड मस्कुलोस्केलेटल डिजिज) बाट बाँच्ने’ भन्ने रहेको छ । र्युम्याटिक एण्ड मस्कुलोस्केलेटल डिजिज भनेको हाडजोर्नी र मांशपेशी दुख्ने समस्या हो ।
आजभन्दा २० वर्ष अगाडि नेपालको परिदृश्य हेर्दा र वर्तमान अवस्थाको तुलना गर्दा बाथरोगको उपचार र जनचेतनाको स्तर बढेको छ । त्यो बेला आम–जनमानसमा बाथ रोग के हो ? कसरी लाग्छ ? रोगबाट निदान पाउन सकिन्छ वा सकिदैन ? बाथरोगको उपचार नेपालमा सम्भव छ वा छैन ? बाथरोग साच्चिकै रोग हो वा होइन ? भन्ने बारे अन्योलता थियो । तर अहिले बाथरोगलाई चाँडो निदान गरी उपचार गरेमा सजिलैसँग राम्रो अवस्थामा फर्काउन सकिन्छ भन्ने कुरा हाम्रो अभ्यासबाट प्रमाणित भइसकेको छ ।
बाथ एक किसिमको अटो इम्युन रोग हो । यसका दुइ सयभन्दा बढी प्रकार छन् । समयमा बाथरोग पहिचान हुन नसक्दा यसले शरीरका भित्री अंगमा असर गर्नेदेखि मानिसलाई शरीरिक रूपमा नै अपाङ्ग (कुजो) बनाउन सक्छ । सर्वसाधारणमा चेतनास्तर बढ्दै गएको छ । अहिले हामी नेपालमै बाथरोगको सफल उपचार गरिरहेका छौं ।
बाथरोग दुखाईबाट सुरू हुन्छ । हाडजोर्नी, नसा, मांशपेशी दुखेर उत्पति हुने रोगलाई बाथ भन्छौँ । तराई क्षेत्रतिर यसलाई गठिया रोग पनि भनिन्छ । लक्षणका आधारमा बाथको प्रकार पहिचान गर्नुपर्छ । यो मानव अस्थिपञ्जर प्रणालीलाई प्रतिनिधित्व गर्ने रोग हो । यसले टाउकोदेखि खुट्टासम्मका जुनसुकै हाडजोर्नीमा समस्या गराउन सक्छ । त्यसैले बाथरोगको प्रकारको आधारमा उपचारको प्लान बनाउनुपर्छ ।
बाथ रोगको दुखाई कसरी पहिचान गर्ने?
अन्य दुखाइको तुलनामा बाथ रोग शरीरभित्रबाट हुने दुखाई हो । अन्य दुखाई बाहिरी चोटपटक, ट्रमा र मेकानिकल दुखाइले गर्दा हुन्छ । यो बाहिरी तत्वको असरले गर्दा हुन्छ । खेल्दा हिड्दा चोट लागेमा हामीलाई थाहा हुन्छ । तर बाथरोगको दुखाई एकदमै सिभिएर दुखाइ हो । दुखेको हाडजोर्नी सुन्निने र फुल्ने गर्छ । बिहान उठ्ने वित्तिकै जोर्नी अरठ्ठ पर्ने, शरीर कक्रक्क हुने, हिँड्न, बस्न र उठ्न गाह्रो हुन्छ । यसलाई अर्ली मोर्निङ स्टिफनेस भनिन्छ । बाथ रोगको दुखाईलाई इन्फ्लामेन्ट्री ग्रुप (शरीरभित्रबाट हुने दुखाई) मा राखिएको हुन्छ ।
लक्षण
बिहान उठ्ने बित्तिकै हातखुट्टा कक्रक्क हुने, जोर्नी जाम हुने, हिँड्न, बस्न र उठ्न गाह्रो हुन्छ । साथै हाडजोर्नी दुखेर, सुन्निएर चलाउन समेत गाह्रो हुन्छ । कतिपयलाई त बोकेर समेत अस्पताल ल्याउनुपर्छ ।
जटिलता
बाथले हड्डी, मांशपेशी, मुटु, नशा, छाला, आँखा लगायत विभिन्न अंगहरूमा असर पुर्याउन सक्छ । समयमा उपचार नपाउँदा कतिपय बिरामी कुजो भएर बस्न बाद्य छन् ।
बाथरोगको समयमै औषधोपचार भएमा रोग नियन्त्रण हुने र निकट भविश्यमा हुनसक्ने सम्भावित जटिलता कम गर्न सकिन्छ । यसले शरीरका अन्य अंग जस्तै, मुटु, मिर्गौला, कलेजो र फोक्सोलाई हानी पु¥याउनबाट बचाउन सकिन्छ । बिरामीलाई समयमै राम्रोभन्दा राम्रो अवस्थामा उभ्याउन सकिन्छ ।
के बाथ रोग निको हुन्छ ?
ब्याक्टेरिया, भाइरस, जीवाणु र किटाणूबाट उत्पति हुने बाथरोग सतप्रतिशत निको भएर जान्छन् । ९८ प्रतिशत बाथ शरीरभित्रबाट उत्पति हुने रहेका छन् । शरीरभित्रबाट उत्पति हुने बंशाणुगत बाथलाई पूर्णरुपमा निर्मूल पार्न सकिदैँन । यसलाई मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मिर्गौला र कलेजो रोगलाई जस्तै नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ ।
नेपालमा बाथरोगीको संख्या
नेपालमा बाथरोगीहरुको एकिन तथ्याङ्क छैन । तर नेपालमा करिब ३० लाखमा कुनै न कुनै प्रकारको बाथरोग भएको अनुमान गरिएको छ । पहिले बाथरोगको उपचार नै थिएन । बिरामीहरु ट्रेडिसनल औषधि खाएर बस्थे ।
अहिले करिब ३० देखि ४० प्रतिशत पीडित व्यक्तिले उपचार पाएका छन् । उनीहरुको जीवनशैली राम्रो हुँदै गइरहेको छ । बाथरोगको समयमै उपचार गर्दा निकट भविश्यमा आउनसक्ने जटिलतालाई न्युनिकरण गर्न सकिन्छ ।
आम सर्वसाधारणले बुझ्नुपर्ने कुरा
शरीरभित्र हुने कुनैपनि दुखाईलाई सकेसम्म बुझ्ने प्रयास गर्नुपर्छ । हाडजोर्नी र मांशपेशीको दुखाइमध्ये कुनको दुखाइ हो भन्नेबारे पहिचान गर्नुपर्छ । दुखाईलाई हेलचेक्र्याई गर्नुहुँदैन र बढ्न पनि दिनुहुँदैन । दुखाई भएको ४ देखि ६ महिनासम्म बाटो हेरेर बस्नुहुँदैन । जतिसक्दो चाँडो विशेषज्ञ चिकित्सकलाई देखाउनुपर्छ ।
(डा. गुप्ता र्युमाटोलोजी एण्ड आर्थराइटिस सेन्टरमा कार्यरत हुुनुहुन्छ ।)
