Logo
|
Friday 29th March 2024
Logo

epaper

दक्ष जनशक्ति उत्पादनको आवश्यकता




भनिन्छ नि ‘रोग लागेर उपचार गर्नुभन्दा रोग लाग्न नदिनु नै वेस ।’ तर यो जान्दा जान्दै पनि कतिपय व्यक्ति विभिन्न रोगको शिकार हुने गर्छन् । यसरी रोग लागेपछि उपचारका लागि अस्पताल जानु स्वभाविक हो । अस्पतालमा बिरामीको प्याथोलोजी परीक्षणबाट रोग पहिचान शुरु हुन्छ । उपचारको पहिलो खुट्किलो प्याथोलोजिष्टबाट नै सुरु हुन्छ । यस्ता प्याथोलोजिष्टको संख्या नेपालमा २४० जति छन् । प्याथालोलोजी रिपोर्ट राम्रो नआएमा ‘तथ्यमा आधारित उपचार’ हुन सक्दैन र बिरामीहरुले थप समस्या व्यहोर्नुपर्ने हुनसक्छ । के छ त बिरामीको उपचारमा प्याथोलोजिष्टको भूमिका, समस्या, अनि यसलाई अझ प्रभावकारी बनाउने उपाय ?
प्याथोलोजी सेवाको अवस्था
कुनै पनि व्यक्ति केही नभई अस्पताल आउँदैन । अनि बिरामी हेरेर रोग पत्ता लाग्दैन । यसका लागि ल्याब परीक्षणको जरुरत पर्छ । यद्यपी उपचारको पहिला खुड्किलो प्याथोलोजी सेवा नै हो । विगतको तुलनामा अहिले प्याथोलोजी र प्याथालोजिष्टको स्तर निकै राम्रो भएको छ । पहिले भन्दा धेरै अघि बढेका छौं । अहिले क्यान्सरको उपचारपछि पनि फलोअप गरेर विभिन्न अनुसन्धान भइरहेका छन् । नयाँ प्रविधि, नयाँ उपकरणको विकास र विस्तारले रोग पहिचानमा धेरै सहज हुनुका साथै सुधार पनि सोही गतिमा भएको छ ।
दक्ष जनशक्ति उत्पादनका आधार
‘तथ्यमा आधारित उपचार सेवा’ का लागि प्याथोलोजी क्षेत्रमा दक्ष जनशक्ति उत्पादन हुनुपर्छ । यसका लागि स्वयं चिकित्सकको प्रतिबद्धता, ज्ञान र भरपर्दो काउन्सिलिङ गर्ने क्षमता आवश्यक पर्छ । यसमा अनुशासनको पनि त्यतिकै जरुरत हुन्छ । यी सबै कुरा मिलेमा रोग पहिचानमा कुनै समस्या आउँदैन । ‘मेडिकल कलेजहरुमा सिकारु चिकित्सक (इन्टर्न) बाट रोग पहिचान र उपचार गर्न लगाइन्छ’ भन्ने धेरैको भ्रम पाइन्छ । बिरामीको उपचारका लागि इन्टर्नलाई एक्लै छाडिएको हुँदैन । उनीहरुलाई सम्बन्धित विधाका लेक्चरर, प्राध्यापकहरुको निगरानीमा काम लगाइन्छ । त्यसैले यो कुरामा कुनै सत्यता छैन । इन्टर्नहरुलाई विरामीसँग सामना गर्न नदिएमा कसरी उसले भविष्यमा प्रभावकारी उपचार सेवा प्रदान गर्न सक्छ त । उनीहरुले बिरामीहरुसँग गरेको व्यवहार, उपचारलगायतका धेरै कुरामा ख्याल गरेर मात्र काम गर्न लगाइन्छ । यसका लागि सामुहिक छलफलबाट निचोडमा पुगिएको हुन्छ ।
प्याथोलोजी सेवाका समस्या
प्याथोलोजी सेवामा व्यक्तिको खानपान र जीवनशैलीले रोग पहिचानमा इरर आउनसक्ने भएकाले सम्बन्धित व्यक्तिले सम्पूर्ण कुरा खुलस्त बताउनुपर्छ । ‘बिरामी कस्तो अवस्थामा अस्पताल आएको छ त ?’ भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हुन्छ । उदाहरणका लागि ‘बिरामी रिसाएर आएको, उपबासमा भएको अथवा उसले गुलियो धेरै खाएर आएको पो छ कि’ भन्ने कुरामा पनि ध्यान दिनुपर्छ । यस्तो बेलामा परीक्षण गरिएको रिपोर्टमा मानवीय त्रुटी नभएपनि रिपोर्ट फरक आउन सक्छ । त्यसैले नमुना संकलन गर्न अघि बिरामीले आफ्ना सबै कुरा बताउनुपर्छ ।
अर्कोकुरा विकसित देशहरुमा विरामीको रिपोर्टमा कुनै समस्या नआएमा ‘आफू स्वस्थ्य छु’ भनेर खुसी हुने गर्छन् । हाम्रो जस्तो विकासोन्मुख र अल्पविकसित देशमा बिरामीलाई कुनै समस्या नभएको ल्याव रिपोर्ट आएमा ‘खर्च गरायो’ भन्ने आरोप लगाउने प्रचलन छ । यो गलत हो । त्यसैले हामीले मानसिकता परिवर्तन गर्नुपर्छ ।
चुनौति
पछिल्लो समय निजी क्षेत्रबाट धेरै क्लिनिकल प्रयोगशाला खुलेका छन् । यस्ता क्लिनिकल प्रयोगशालाहरुलाई ‘राष्ट्रिय प्रयोगशाला नीति’ अन्तर्गत सरकारले गुणस्तरका आधारमा बर्गीकरण गरिरहेको छ । नीति कार्यान्वयन गर्ने क्रममा कडाई गर्न हुँदैन । उनीहरुलाई सुधार गर्ने अवसर दिनुपर्छ । समय दिँदा पनि सुधार नगरेमा कारबाही प्रक्रिया अघि बढाउनुपर्छ ।
आर्थिक अभावमा सबैको उपचारमा पहुँच हुन सक्दैन । ‘डाक्टरले कमिशनमा नमुना पठाउँछन्’ भन्ने भनाइ छ । यदि कसैबाट भएमा त्यो एकदमै गलत हो । एउटा व्यापारीले लगानी गरेपछि प्रतिफल खोज्नु स्वभाविक हो किनकि त्यसमा करोडौंका अत्याधुनिक प्रविधि जडित मेसिनहरुमा लगानी भएको हुन्छ । उदाहरणका लागि क्यान्सरको परीक्षण गर्न करोडौंका उपकरण प्रयोग गरिन्छ । महँगो भएर नेपालमा सबैले उपचार गराउन पनि सक्दैनन् । अनि विरामी उपचारका लागि बाहिर जान्छन् । महँगो भएर विरामी नआएपछि त उसले सेवा बन्द गर्नुको विकल्प हुँदैन । बिरामी देश बाहिर जाँदा पनि पैसा त बाहिरिन्छ । त्यसैले हामीहरुको मानसिकता परिवर्तन हुन जरुरी छ ।
स्वास्थ्य बीमा नहुनु नै समस्या
प्रायजसो देशहरुमा उपचारका लागि स्वास्थ्य बीमाको व्यवस्था हुन्छ । यस्तो अवस्थामा रोग पहिचान र उपचारमा कुनै समस्या हुँदैन । नेपालमा पनि वर्षमा ३५०० तिरेपछि पाँच जना परिवारको उपचारका लागि सरकारले एक लाख रुपियाँसम्मको बीमा सुविधा ल्याएको छ । तर यो पर्याप्त छैन । स्वास्थ्य बीमा भएमा परीक्षणका लागि हुने खर्चमा डराउनुपर्ने अवस्था आउँदैन थियो । त्यसैले राज्यले हरेक नागरिकको स्वास्थ्य बीमा सुविधाको भरपर्दो व्यवस्था गर्नुपर्छ ।
भ्रम चिर्न आवश्यक
हाम्रो देशमा उपचारका क्रममा कुनै समस्या आएमा तथ्यमा पुग्नुभन्दा भन्दा नकारात्मक हल्ला फैलाउने परिपाटी बढ्दो छ । चिकित्सकलाई दोष थोपर्ने प्रचलन हावी छ । आफू वा आफ्नो बिरामी कुन अवस्थामा अस्पताल गएको छ भन्ने कुरा ख्याल नै गरिँदैन । आफूमात्र सही अनि चिकित्सक गलत भन्ने हुँदैन । उदाहरणका लागि कहिलेकाँही टाउकाको दुखाई सामान्य हुनसक्छ । तर माइग्रेन, ब्लड प्रेसर, ब्रेन ट्यूमर भएर पनि टाउको दुख्नसक्छ । यस्तो अवस्थामा शंका गरेर चिकित्सकले परीक्षण गराउन सक्छन् । यस्तो अवस्थामा सामान्य रिपोर्ट आएमा खर्च गराइदिएको आरोप लगाउने प्रचलन छ । त्यसैले सबभन्दा पहिले यस प्रकारको भ्रम चिर्न आवश्यक छ । चिकित्सक भगवान नभई सहयोगी मात्र हुन् ।
समाधानका उपाय
स्वास्थ्य शिक्षालाई बिद्यालयको तल्लो तहदेखि कै पाठ्यक्रममा समावेश गर्न जरुरी छ । यसले व्यक्तिहरुको मानसिकता परिवर्तनमा निकै ठूलो सहयोग गर्छ । चिकित्सकको पक्षबाट पर्याप्त काउसिन्सलिङ सेवा दिन नसक्नु कमजोरी हो । यसलाई बढावा दिनुपर्छ । काउन्सिलिङले बिरामी र चिकित्सकबीचको सम्बन्धलाई नजिक बनाउँछ र विभिन्न भ्रम चिर्न सहयोग गर्छ ।
(प्रा.डा. प्रधान एसोसिएसन अफ क्लिनिकल प्याथोलोजिष्ट अफ नेपाल (एसिपिएन) को अध्यक्ष हुनुहुनछ । )

प्रतिक्रिया दिनुहोस्