होलीका रंगहरू खुसीको उत्सव कि स्वास्थ्यका लागि खतराः होली खेल्नुअघि यी कुरामा ध्यान दिनुहोस्
२०८१, २८ फाल्गुन बुधबार १४:११ मा प्रकाशित
नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौँ । हरेक वर्ष फागुन शुक्ल पूर्णिमाको दिन फागु पूर्णिमा मनाउने गरिन्छ । यो पर्व भारत, नेपाल, बंगलादेश, पाकिस्तानलगायतका दक्षिण एशियाली देशहरूमा धूमधामका साथ मनाइने महत्वपूर्ण हिन्दू चाड हो ।
होली रंगहरूको पर्व भएकाले यसमा विभिन्न प्रकारका रंगहरूको प्रयोग गरिन्छ । परम्परागत रूपमा प्राकृतिक रंगहरूको प्रयोग गरिन्थ्यो, तर अहिले बजारमा पाइने अधिकांश रंगहरू रासायनिक पदार्थहरूबाट बनेका हुन्छन् । जसले स्वास्थ्यमा विभिन्न असर पार्न सक्छ ।
होलीमा प्रयोग गरिने विभिन्न प्रकारका रंगहरू
प्राकृतिक रंग
प्राकृतिक रंगहरू वनस्पति, फूल, जडीबुटी, र अन्य जैविक स्रोतहरूबाट बनाइन्छ । यिनीहरू छालामैत्री, स्वास्थ्यका लागि सुरक्षित र पर्यावरणमैत्री हुन्छन ।
प्राकृतिक रंगका स्रोत
रातो रंगः चुकन्दर, अनारको बोक्रा, रातो चन्दन, गुलाब
पहेँलो रंगः बेसार, अमलतास फूल, सुन्तला बोक्रा
हरियो रंगः पालुङ्गो, पुदिना, धनियाँ
निलो रंगः नीलगिरीको पात, जकारण्डा फूल
गुलाबी रंगः गुलाफ, चुकन्दर
कालो रंगः अमलाको रस, चारकोल
स्वास्थ्य लाभ
- छालामा हानि गर्दैन
- एलर्जी वा जलन हुँदैन
- आँखामा परेको खण्डमा असर कम गर्छ
- पर्यावरणलाई कुनै नोक्सान गर्दैन
सिन्थेटिक (रासायनिक) रंग
यी रंगहरू उद्योगहरूमा कृत्रिम रासायनिक पदार्थहरूमार्फत बनाइन्छन । यिनीहरू सस्ता, चम्किला, र टिकाउ हुन्छन । तर स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुनसक्छन ।
सामान्य प्रयोग गरिने रासायनिक रंग
रातो रंग – मर्करी सल्फाइड
हरियो रंग – कपर सल्फेट
पहेँलो रंग – क्रोमियम युक्त यौगिक
निलो रंग – प्रुसियन ब्लु
कालो रंग – लिड अक्साइड
स्वास्थ्यमा पर्ने असर
- छालामा जलन, र्यास, चिलाउन सक्छ
- श्वासप्रश्वासमा समस्या उत्पन्न गर्नसक्छ
- आँखामा परेमा एलर्जी, रातोपना, वा दृष्टि धमिलो हुनसक्छ
- दीर्घकालीन सम्पर्कले क्यान्सर जस्ता रोग निम्त्याउन सक्छ
फ्लोरोसेन्ट वा नियोन रंग
यी रंगहरू अँध्यारोमा चम्किने खालका हुन्छन । जसलाई पार्टी तथा आधुनिक होलीमा बढी प्रयोग गरिन्छ । यी रंगहरूमा फोस्फोरस र अन्य चम्किने तत्व हुन्छन ।
स्वास्थ्यमा असर
- आँखामा परेमा जलन, धमिलोपन वा अस्थायी दृष्टि क्षति हुनसक्छ
- छालामा लागेमा डन्डिफोर, जलन, वा संक्रमण हुनसक्छ
- वातावरणीय रूपमा हानिकारक हुन्छ
मेटालिक रंग
यी रंगहरूमा भारी धातुहरू जस्तै लिड, मरकरी, क्याडमियम, क्रोमियम आदि मिसाइएको हुन्छ ।
स्वास्थ्यमा असर
- मस्तिष्क र स्नायुप्रणालीमा असर पार्नसक्छ
- क्यान्सर जस्ता गम्भीर रोग निम्त्याउन सक्छ
- गर्भवती महिलाका लागि हानिकारक हुन्छ
ड्राई रंग (गुलाल) तथा तरल रंग
गुलाल परम्परागत रूपमा प्राकृतिक तत्वहरूबाट बनाइन्छ । तर अहिले बजारमा पाइने धेरै गुलालहरूमा कृत्रिम रंग र टलक मिसाइएको हुन्छ ।
जसले एलर्जी र श्वासप्रश्वासको समस्या निम्त्याउन सक्छ । तरल रंगहरू प्रायः पानीमा घुल्ने किसिमका हुन्छन । तर केहि तरल रंगहरूमा विषाक्त रासायनिक तत्वहरू पनि मिसाइएको हुन सक्छ।
होली खेल्दा कसरी सावधानी अपनाउने ?
छालाको सुरक्षा
होली खेल्नुअघि छालामा नरिवल वा तोरीको तेल लगाउने, जसले रंग छालामा टासिन दिँदैन ।
होलीपछि तातो पानी र प्राकृतिक साबुन प्रयोग गरेर रंग हटाउने ।
कपालको सुरक्षा
कपालमा तेल लगाएर मात्र होली खेल्ने ।
होली खेलेपछि माइल्ड स्याम्पु प्रयोग गर्ने ।
आँखाको सुरक्षा
सनग्लास वा चश्मा लगाएर होली खेल्ने ।
आँखामा रंग परे मनतातो पानीले धोइहाल्ने।
वातावरणमैत्री रंग प्रयोग गर्ने
केमिकलयुक्त रंगहरू नदी, पोखरी, माटोमा मिसिएर प्रदूषण बढाउने भएकाले प्राकृतिक रंग प्रयोग गर्नुपर्छ ।
रंगहरू प्रयोग गर्दा स्वास्थ्यलाई कसरी सुरक्षित राख्ने?
प्राकृतिक रंगहरू मात्र प्रयोग गर्ने – घरमै बनाइएका वा प्रमाणित जैविक रंगहरू प्रयोग गर्दा स्वास्थ्यमा असर पर्दैन ।
छालामा तेल वा मोइस्चराइजर लगाउने – रंगहरूले सिधै छालामा असर नगर्न स्नेहनयुक्त पदार्थ प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ ।
कपडा राम्रोसँग छोप्ने – पूरै शरीर ढाक्ने कपडा लगाउँदा रंगहरूको प्रत्यक्ष असर कम हुन्छ ।
आँखा, मुख र कान सुरक्षित राख्ने – रंगहरू मुख, आँखामा जान नदिन चश्मा वा स्कार्फ प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
सफा पानी प्रयोग गर्ने – कम गुणस्तरका रंगहरू प्रयोग गर्नुभन्दा स्वच्छ पानीमै होली खेल्नु राम्रो हुन्छ ।
रासायनिक रंगहरू किन्नुअघि ध्यान दिने – यदि बजारबाट किन्ने भए कम हानिकारक रंग छनोट गर्नुपर्छ ।
रंग लागेको शरीर राम्रोसँग सफा गर्ने – होली खेलेपछि साबुन, बेसन, दही वा नारिवल तेलले रंग हटाउनु राम्रो हुन्छ ।
होली रंगहरूको पर्व हो, जसले खुशी, सद्भाव, र सामाजिक एकता दर्शाउँछ । यद्यपि, हाल बजारमा पाइने धेरै रंगहरू कृत्रिम र स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छन ।
त्यसैले, प्राकृतिक रंगहरूको प्रयोग गर्ने, छालाको सुरक्षा गर्ने, र वातावरणमैत्री तरिकाले होली मनाउने प्रयास गर्नुपर्छ । यसरी होली खेल्दा मात्र यो चाड वास्तवमै रमाइलो, सुरक्षित र स्मरणीय बन्न सक्छ ।
