ट्रान्सफ्याट: खाँदा मीठो, खाइसकेपछि विष
२०७८, १२ मंसिर आईतवार १३:२४ मा प्रकाशित
जनस्वास्थ्य सरोकार । ट्रान्सफ्याट एक प्रकारको अति हानिकारक चिल्लो पदार्थ हो । यो कोठाको तापक्रममा जम्ने गर्दछ । यसले मुटुलाई नकारात्मक असर गर्ने प्रमाणित भइसकेको छ ।
ट्रान्सफ्याट कारखानामा हाइड्रोजिनेसन गरेर बनाइएका खानाहरुमा पाइन्छ । यो प्राकृतिक दृष्टिकोणले उपलब्ध हुने चिल्लो पदार्थ भन्दा बढी हानिकारक मानिएको छ ।
प्रकृतिबाट पाइने ट्रान्सफ्याटमा दूध, चीज, अण्डा, मासु, माछा, नौनी पर्छन् भने कारखानामा तयार पारिएका अप्राकृतिक चिल्लोवस्तु बिस्कुट, पीज्जा, अनाज, मसला, चकलेट, तयारी सुप, पोर्क खानाहरु, रेष्टुरेन्टका खानाहरू पर्दछन् । प्राकृतिक रुपमा पाइने चिल्लो चीज ठीक मात्रामा खाएमा खासै हानी गर्दैन । घरपालुवा जनावरमा पाइने ट्रान्सफ्याट भनेको कन्जुगेटेड लिनेलिक एसिड (सिएलए) हो जुन दूधजन्य पदार्थमा पाइन्छ । यो स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ ।
व्यापारिक दृष्टिकोणबाट लाभ लिन वनस्पतिबाट आउने चिल्लो चीजलाई धेरै टिकाउन झोल चिल्लोलाई हाइड्रोजिनेसन गरेर साह्रो (सोलिड) बनाइन्छ, यो कोठाको तापक्रममा जमेको हुन्छ,यो स्वास्थ्यका लागि निकै हानिकारक मानिन्छ । हाम्रा खानामा गाईवस्तु, बाख्रा, वनस्पति र केही हाइड्रोजीनेरेट गरेर बनाइएका चिल्लो पदार्थ हुन्छन् ।
प्राकृतिक दृष्टिकोणले पाइने चिल्लो पदार्थले ६% जति ओगटेको छ भने लगभग ६०% कृत्रिम तरिकाले कारखानाबाट हाइड्रोजन मिसाएर बनाएका चिल्लो पदार्थहरू पर्दछन् जुन स्वास्थ्यका लागि बढी हानिकारक मानिन्छ ।
दोस्रो विश्वयुद्धपछि खासगरेर संयुक्त राज्य अमेरिकामा सस्तो, धेरैले खानसक्ने, धेरै समय टिक्ने खाना बनाउँदा यो ट्रान्सफ्याटको सहरा लिएको पाइन्छ । यो चलन संसारभर नै विस्तार हुँदै गयो । यसले मुटुरोगलगायत अन्य धेरै रोग बढेको पाइएकाले अब यसबाट कसरी बच्ने भनेर सोच्ने समय आइसकेको छ ।
दिनको ५ ग्राम जति ट्रान्सफ्याट खाएको अवस्थामा मुटुरोग २५% सम्म बढ्न सक्दछ । त्यसैले होला हाम्रो जस्तो गरिब देशहरूमा ७० वर्षभन्दा कम उमेरका मानिसको मृत्यु भएको देखिन्छ ।
ट्रान्सफ्याटले शरीरको राम्रो खाले कोलेस्टेरोल घटाउँछ भने नराम्रो बढाउने गरेको देखिन्छ । राम्रो खालको एचडिएल कोलेस्टेरोलले धेरै चिल्लोलाई कलेजोमा पु¥याउछ र धमनीमा जम्न दिँदैन भने नराम्रो एलडिएल कोलेस्टेरोलले धमनीको भित्री भागमा पु¥याएर धमनीलाई साँगुरो बनाउँदै जान्छ । यसरी ट्रान्सफ्याटले थुपारेको चिल्लोको बाहिरी पत्र फुट्छ र त्यसबाट रगत बाहिर आएर जम्ने हुनाले धमनीलाई टालिदिन्छ । त्यसपछि हृदयघात हुने गर्दछ ।
विश्व स्वास्थ्य संघले २०२३ सम्ममा संसारभर खानामा मिसिएको ट्रान्सफ्याट घटाउने प्रण लिएकोछ । यो कार्यक्रमको नाम रिप्लेस (सट्टागर्ने) रहेको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनले संसारभरका सरकार र सरोकारवालाहरूलाई सरकारी नियम बनाउनुपर्ने, व्यापक प्रचारप्रसार गर्ने र ट्रान्सफ्याट हटाउने नियमलाई कडाइका साथ पालना गर्न सुझाव दिएको छ । डेनमार्कलगायत विकसित देशहरूले यो कार्यक्रमहरू लागू गरिसकेको अवस्था छ ।
ट्रान्सफ्याट खानाले २१% मुटुरोग लाग्ने सम्भावना बढ्दछ भने २८% अल्पआयु मै मृत्यु हुने गरेको छ । संसारमा वर्षेनी ५ लाख व्यक्तिको मृत्यु भएको आँकडाले देखाउँदछ । यसरी ट्रान्सफ्याट घटाउने बित्तिकै दश हजारदेखि बीस हजारसम्म हृदयघात घट्ने सम्भावना देखिएको छ । ट्रान्सफ्याट नियन्त्रण हुन थालेपछि विकसित देशहरुमा लगभग तीन हजारदेखि सात हजार कोरोनरी मुटुरोग घट्न थालेको पाइन्छ । त्यसकारण यो हाइड्रोजेनेरेक तेलको बदलामा हानी नगर्ने तेल उपयोगमा ल्याउन जरुरी देखिन्छ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले खराब तेल हटाएर राम्रो तेल उपयोगमा ल्याउन आह्वान गरिसकेको छ । राम्रो तेलको छनौटले मात्रै पनि संसारमा धेरै मुटुरोगलाई घटाउन सकिन्छ । तसर्थ उद्योगमा उत्पादन हुने तेललाई रोकेर प्राकृतिक नजम्ने तेलको चलन चलाउनुपर्छ । खराब तेल उत्पादन बन्द गर्न देशमा कानुन बनाउनुपर्छ । कानुनको पालना भएनभएको हेर्न कडा निगरानी गर्न अनिवार्य छ । आम नागरिकहरू पनि यसप्रति सजक र सचेत हुन जरुरी छ । यस कदमको राम्रो नजिता आउनको लागि केही विकसित देशहरूले कानुनी तरिका अपनाइसकेका छन्, जसको पछिल्लो उदाहरण हो डेनमार्क, अनि अरू विकसित राष्ट्रहरूमा पनि यो विस्तारै लागू हुँदैछ । तर हाम्रो जस्तो देशमा धेरै काम गर्न बाकी नै छ ।
ट्रान्सफ्याट नखाएर अनस्याचुरेटेड फ्याटी एसिड भएको खानाले मुटुरोबाट बच्न सजिलो हुने तथ्य साबित भइसकेको छ । दिनभर उपलब्ध हुने क्यालोरीमा जम्मा १०% सम्म मात्र ट्रान्सफ्याटबाट आउन सक्दछ । त्यो भन्दा बढी हुँदैन । उदाहरणका लागि २,००० क्यालोरी खाँदा २.२ ग्राम भन्दा बढी हुन हुँदैन । त्यसैले खाना सन्तुलित बनाउन आवश्यक छ ।
सुरुमा चिल्लो स्याचुरेटेड फ्याटलाई सबै दोष लाग्यो, पछि यसले पनि केही राम्रो गरेको देखियो, त्यही कारणले आजभोलि १०% स्याचुरेटेड फ्याट खानामा हुनु ठिकै मानिन्छ । स्याचुरेटेड फ्याटसँग डराएर मानिसले बढी कार्वोहाइड्रेडसेवन गर्न थाले । यसरी चिल्लो कम गर्दै गर्दा पनि मुटुरोग बढेको पाइयो । त्यसपछिका अध्ययनहरुमा कार्वोहाइड्रेड पनि खतरनाक भएको पत्ता लाग्यो ।
विज्ञानले प्रमाणित भएको कुरा मात्रै मानिन्छ । तर यो जीव विज्ञानसित जोडिएको ज्ञान भएकाले सधैँ एकैनास हुँदैन । बेलाबेलामा परिणाम अलग आउने गर्दछ । तसर्थ ट्रान्सफ्याटलाई कुनै हालतमा पनि राख्न हुँदैन । सन् २०१५ मा भएको अध्ययनमा (कुखुराको अण्डा) फूलले खाँसै कोलेस्टेरोल बढाएको पाइएन, गाइको ध्यूले पनि कमै असर गरेको देखिएको छ । तसर्थ हामीले कुनै कुरामा पनि अति गर्नुहुँदैन । अति सर्वत्र वर्जयतः कुनै कुरामा पनि बीचमा बस्नु राम्रो हुन्छ । कुनै कुरा पनि अति गर्नु हुदैन ।
धेरै तारेको,भुटेका खानाहरु नखाने, समोसा, पकोडा, भुजिया, कुरकुरे, लेज, चिप्स,केक, बिस्कुट इत्यादि ज्यादै कम गर्नु बुद्धिमानी हुन्छ । पोकामा पाइने खानाहरु उपयोग गर्न राम्रो हुँदैन । भरसक आफ्नै घरमा बनाएर स्वास्थ्य खाना खाने नै बानी राम्रो हो ।
उदाहरणका लागि फ्रान्समा अरू विकसित देशको दाँजोमा मुटुरोग ज्यादै कम थियो, तर जब अमेरिकी फास्टफुडःम्याकडोनाल्ड, बर्गर इत्यादि बजारमा देखा पर्न थाल्यो त्यही बेलादेखि मुटु रोग पनि बढ्न थालेको प्रस्ट देखिएको छ । छिटो हुन्छ, खाँदा मीठो पनि । यसो भन्दैमा पछि गएर त्यसले गर्ने नकारात्मक असरलाई नजर अन्दाज नगरौं । आफू पनि बाँचौं, अरूलाई पनि बच्न मद्दत गरौं ।
(लेखक मेडिकेयर केयर अस्पतालका अध्यक्ष, नेपाल हृदयरोग निवारण प्रतिष्ठान र कार्डियाक सोसाइटी अफ नेपालका पूर्व अध्यक्ष हुनुहुन्छ ।)
