मुख, नाक र घाँटीभित्र हुने क्यान्सर: जोखिम, कारण, पहिचान र उपचार
२०७९, ३० भाद्र बिहीबार ११:४६ मा प्रकाशित
जनस्वास्थ्य सरोकार, काठमाडौँ । हामीले चिनेका वा माया गर्ने कसैलाई असर नगरेसम्म हेड एण्ड नेक (मुख, नाक र घाँटी) क्यान्सरबारे सोचेको पाइँदैन । तर हेड एण्ड नेक सम्बन्धि विभिन्न प्रकारका क्यान्सरहरू छन् जसलाई शल्यक्रियादेखि रेडियोथेरापी, केमोथेरापी र इम्युनोथेरापीसम्मको उपचार आवश्यक पर्दछ । हेड एण्ड नेक क्यान्सर जिब्रो, टन्सिल, घाँटीको भ्वाइस बक्स, थायराइड, ओठ, गिँजा वा गाला जहाँ पनि हुनसक्छ ।
धुम्रपान गर्नेहरुलाई मुखको क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ । चाँडो पहिचान गरी उपचार गरेमा यो क्यान्सर निको हुन्छ । त्यसैले मुखभित्र कुनै असामान्य अवस्था देखिएमा जाँच गर्न जरुरी हुन्छ ।
अमेरिकन क्यान्सर सोसाइटीका अनुसार, लामोसमयदेखि अत्यधिक सूर्ति तथा सूर्तिजन्य पदार्थको सेवन गर्ने, अत्यधिक रक्सीको सेवन, मुखको सरसफाइमा ध्यान नदिने, अस्वस्थ्यकर खानपान, मोटोपना आदिका कारण टाउको र घाँटीको क्यान्सरको जोखिम बढाउँछ । इन्टरनेशनल एजेन्सी फर रिसर्च अन क्यान्सर (आइएआरसी) ले अल्कोहललाई सूर्तिजन्य पदार्थ, एस्बेस्टोस, प्लुटोनियम वा अल्ट्राभ्वाइलेट विकिरणजस्तै कार्सिनोजेन समूहमा वर्गिकरण गरेको छ ।
यसरी मुख, नाक, घाँटीभित्र हुने क्यान्सरको समूहलाई हेड एण्ड नेक क्यान्सर भनिन्छ । यस किसिमको क्यान्सरले मुख र मुखभित्र हुने सबै किसिमका क्यान्सर जनाउँछ । नेपालमा गुट्खा, पान, सूर्ति,चुरोट आदिको सेवनले हुने क्यान्सर यस वर्गमा पर्छन् ।
नेपालमा विभिन्न अस्पतालहरुबाट लिएको तथ्यांक हेर्दा सबैभन्दा बढी हुने हेड एण्ड नेक क्यान्सर रहेको छ । यसको एउटै कारण सूर्ति तथा सूर्तिजन्य पदार्थको सेवन हो ।
कसरी हुन्छ यो क्यान्सर ?
हाम्रो शरीरमा अनियन्त्रित भएर बढ्ने कोशिकालाई शरीरले नै मार्ने गर्छ । तर कहिलेकाँही त्यो नियन्त्रण गर्नसक्ने क्षमता हराएर जान्छ । मुखमा निरन्तर सुर्तिका कारण इरिटेसन भइरहन्छ र कोष नियन्त्रण नभएर बढ्न जान्छन् । यसरी एकपटक क्यान्सर कोष बृद्धि भइसकेपछि रोक्न सकिदैन । खैनी खाँदा शुरुमा हल्का बाहिरी नशाहरु फुलेर आउँछन् । त्यसपछि सब क्युटानिएस फाइब्रोसिस (घाउ पनि हुने सँगै शरीरले त्यसलाई रिकभर गर्दै जाने) हुन्छ । यो क्यान्सर नभएपनि यसले मुखमा असर गरिरहेको हुन्छ । यस प्रकारको समस्या लगातार भइरहेमा कोषिकाहरुको बृद्धि भई क्यान्सर हुन्छ । धुम्रपान गर्ने व्यक्तिलाई नाक र घाँटीको क्यान्सर हुनसक्ने संभावना धेरै रहन्छ ।
समस्या कति समयमा हुन्छ ?
हेड एण्ड नेक सम्बन्धि क्यान्सर वंशाणुगत पनि हुनसक्छ । तर त्यो भन्दा महत्वपूर्ण भूमिका जीवनशैलीको हुन्छ । सूर्ति तथा धुम्रपान गर्ने बित्तिकै सबैलाई यस किसिमको समस्या हुन्छ भन्ने हुँदैन । तर सेवन गर्न थालेको ५–७ वर्षमा क्यान्सर भएको पनि देखिएको छ । हेड एण्ड नेक क्यान्सरलाई चाँडै पहिचान गर्न सकिन्छ । शुरुमा मुखमा सूर्तिले गर्दा हुने परिवर्तन देख्न सकिन्छ र उपचार शुरु गरेमा क्यान्सर पूर्ण रुपमा निको पार्न सकिन्छ । क्यान्सर उपचार गर्ने जनशक्ति एकत्रित गरेर बिरामीलाई अत्याधुनिक सेवा प्रदान गर्नुपर्ने अहिलेको आवश्यकता छ ।
मुलुकमा अत्याधुनिक प्रविधि नहुँदा क्यान्सर उपचार गर्ने अनुभव विदेश पलायन भइरहेको छ । स्वदेशमा उपचार गर्ने परिस्थिती विकास नहुँदा यस सँग सम्बन्धि सबै जनशक्ती विदेश जाने संभावना बढाइरहेको छ । विरामीको उपचार खर्चमा जति पैसा विदेशिएको छ त्यति दक्ष जनशक्ती पनि पलायन भइरहेका छन् । यो डरको विषय हो ।
प्रविधिको जरुरत
क्यान्सर उपचार र न्यूनिकरणमा जनचेतना र राम्रो उपचार गर्ने प्रविधिको जरुरत पर्छ । कतिपय अवस्थामा नेपालमा उपचार पद्धति नभएर वा सही सल्लाह नपाएर विदेश गइरहेका छन् ।
नेपालमा राम्रो उपचार भएमा ९० प्रतिशतले स्वदेशमा उपचार सेवा लिनसक्ने संभावना छ । सरकारी तथा निजी स्वास्थ्य संस्थाहरुले अन्तर्राष्ट्रियस्तरको उपचार सेवा दिनसक्ने हैसियत राख्नुपर्छ ।
हेड एण्ड नेक क्यान्सर उपचारमा, हेड एण्ड नेक सर्जन, रेडिएसन अंकोलोजिष्ट, मेडिकल अंकोलोजिष्ट, प्लाष्टिक एण्ड रिकस्ट्रक्टिभ सर्जन, स्पिच एण्ड स्वालेविङ थेरापिष्ट, पोषणविद्, मनोरोग विशेषज्ञलगायत सबैको भूमिका हुन्छ । विगतमा यो सबै उपलब्ध हुन नसक्दा उपचार भएपछि गुणस्तरीय जीवनमा ¥ह«ास आउने सम्भावना रहन्थ्यो । तर आजकल सबै टिम मिलेर काम गर्ने हुँदा उपचार राम्रो हुनका साथै गुणस्तरीय जीवन पनि सुधार हुन्छ र उपचारपछि बिरामीले सामान्य जीवनयापत गर्नसक्छ ।
