मिर्गौला रोगीको संख्यामा यसरी कमी ल्याउन सकिन्छ
२०७४, ५ भाद्र सोमबार ०७:१२ मा प्रकाशित
मिर्गौला रोगको उपचार सेवामा समर्पित सिनियर डाक्टर पुष्कर राज सत्यालको नेतृत्वमा बि.सं.२०३९ सालमा नेपालमा पहिलोपटक वीर अस्पतालमा मिर्गौला रोगको बहिरङ्ग सेवा शुरु भयो । त्यसैले डा. सत्याललाई फादर अफ नेफ्रोलोजी भन्ने गरिन्छ । बि.सं. २०४५ सालको दशैंताका हेमोडायलाइसिस सेवा शुरु भयो । छिमेकी राष्ट्र भारत सरकारले वीर अस्पताल ओपिडी भवन निर्माणपछि हस्तान्तरण गरेको समयमा प्रदान गरेका उपकरणहरुबाट सेवा सुरु गरिएको थियो । त्यसपछि बि.सं. २०४६ सालदेखि वीरमा मिर्गौला उपचारको विशेषज्ञ युनिट सञ्चालनमा आएको पाइन्छ
त्यो बेला कसैकसैले पेटमा विशेष पानीको माध्यमबाट गरिने क्याप्ड (सिएपिडी) डायलाईसिस सेवा सञ्चालन गरेको पाइन्छ । तत्कालीन शाही औषधि लिमिटेडले बनाएको पीडी फ्ल्यूडको प्रयोगबाट धेरै बिरामीको ज्यान जोगिएको थियो । नेपालको जेठो वीर अस्पतालबाट शुरु गरिएको डायलाईसिस सेवा क्रमशः त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पताल, बीरेन्द्र सैनिक अस्पतालमा विस्तार हुँदै गयो ।
त्यसपछि हेल्थ केयर फाउण्डेशन नेपाल गै¥ह« सरकारी संस्थाले सञ्चालनमा ल्याएको राष्ट्रिय मिर्गौला उपचार केन्द्रले डायालिसिस सेवा शुरु ग¥यो । यहाँबाट नेपाल सरकारले बि.सं. २०६५—६६ बाट जेष्ठ नागरिक र लोपोन्मुख जाति र २०६६—६७ देखि हेपाटाइटिस बी, सी तथा एचआईभी पीडितहरुलाई दिइएको निःशुल्क डायलाईसिस सेवाले विशेष महत्व राख्छ ।
त्यसपछि क्रमिक रुपमा जन आन्दोलनबाट स्थापित सरकारले विपन्न नागरिकका लागि ५० हजार रुपियाँको सीमाभित्र निःशुल्क डायलाईसिस सेवा शुरु ग¥यो । त्यसको केही समयपछि सहुलियत रकम बढाएर एक लाख रुपियाँ पु¥याइयो । त्यसको केही समयपछि सरकारले मिर्गौला फेल भएका विपन्न बिरामीलाई तोकिएको सरकारी अस्पतालहरुबाट एक वर्षसम्म हप्तामा दुईपटक निःशुल्क डायलाईसिस सेवा दिने निर्णय ग¥यो । यसका साथै तत्कालीन मूख्य सचिव लिलामणी पौडेल, स्वास्थ्य सचिव डा. प्रविण मिश्र, विशेषज्ञ चिकित्सक डा. तिर्थराज बुर्लाकोटीको पहलमा तोकिएका सरकारी, गै¥ह« सरकारी, निजी सबै स्वास्थ्य निकायले डायलाईसिस सेवा दिन पाउने ऐतिहासिक निर्णय भयो ।
एक वर्षसम्म डायालिसिस निःशुल्क पाएपछि मिर्गौला फेल भएका बिरामी र उनीहरुका आफन्तले गरेको आन्दोलनका कारण दुई वर्षसम्म निशुल्क डायालिसिस सेवा दिने म्याद बढाइयो । नेकपा एमालेका अध्यक्ष के.पी. शर्मा ओली सरकारले मिगौला फेल भएका सबै नेपालीलाई आजिवन निःशुल्क डायलाईसिस सेवा दिने निर्णय ग¥यो । ओली मिर्गौला प्रत्यारोपण गरेका व्यक्ति पनि हुन् ।
पूर्व स्वास्थमन्त्री गगनकुमार थापाले वैशाख महिनादेखि सबै मिर्गौला फेल भएका बिरामीहरुको निःशुल्क मिर्गौला प्रत्यारोपण गर्ने ऐतिहासिक निर्णय गरेपछि अहिले निःशुल्क मिर्गौला प्रत्यारोपण भइरहेको छ । यसअघि हप्तामा ३ पटक डायालिसिस सेवा निःशुल्क, प्रत्यारोपण गर्न २ लाख रुपियाँ सहुलियत र प्रत्यारोपणपश्चात् खाने औषधिका लागि १ लाख रुपियाँ दिने निर्णय गरेको थियो । यसबाट विपन्न नागरिकले डायलाईसिस सेवा निःशुल्क पाएपनि प्रत्यारोपण र त्यसपछिको औषधि खर्च आफैले जुटाउनुपर्ने बाद्यता थियो ।
रोकथामका कुरा
बढ्दो उच्चरक्तचाप, मधुमेह, अत्यधिक मोटोपना, अस्वस्थकर खानपान र जीवनशैली, शारीरिक व्यायामको अभाव आदिका कारण मिर्गौलाका बिरामी बढिरहेका छन् । दुःखाई कम गर्ने औषधिको अनियन्त्रित सेवन, कडा औषधिको अत्यधिक प्रयोग आदि रोग बढाउने कारक तत्व मानिन्छ ।
सरकारको एकिन तथ्याङ्ग नभएपनि लगभग ३ करोड नेपाली जनतामध्ये ३० लाखमा कुनै न कुनै किसिमको मिर्गौलाको समस्या हुनेसक्ने अनुमान छ । यसमध्ये १० प्रतिशतको मिर्गौला बिग्रन थालेको, १० प्रतिशतको धेरै मिर्गौला बिग्रेको, डायलाईसिस सेवा नपाए १० प्रतिशत मर्ने अवस्थाका बिरामी छन् । डायलाईसिस वा प्रत्यारोपण सेवाको आवश्यकता पर्ने बिरामीको संख्यामा कमी ल्याउन मिर्गौला रोग लाग्न नदिन जनचेतना व्यापक गराउन जरुरी देखिन्छ । अन्यथा सरकारले मिर्गौलाको पूर्ण उपचार निःशुल्क गर्न सक्ने देखिँदैन । त्यसैले प्रत्येक नागरिकले बेलाबेलामा मिर्गौला जाँच गर्नुपर्छ ।
ड्ड मिर्गाैला स्वास्थ राख्न प्रत्येक व्यक्तिले दैनिक २—३ लिटर पिसाब हुने किसिमले पानी पिउने
ड्ड स्वस्थ रहन दैनिक न्यूनतम १० हजार पाइला हिड्ने सल्लाह अमेरिकन हार्ट एशोसियसनले दिएको छ । मिर्गौला स्वस्थ्य राख्न यो हिँडाईलाई निरन्तरता दिने
– योग, व्यायाम, खेलकूदले मिर्गौला स्वस्थ राख्न मद्धत गर्छ । चुरोट, खैनी, सूर्ति सेवनले क्यान्सर मात्र नभई मिर्गौला रोग लाग्न र बढाउन मद्दत गर्छ । त्यसैले धुम्रपान नगर्ने
– फास्टफूड र प्याकेट फूड, रातो मासु नखाने
-मधुमेह र उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा राख्ने
– पेन किलर औषधि आफूखुशी नखाने
-वर्षमा एकपटक मिर्गौलाको अवस्था पहिचान गर्न रगतमा क्रियाटिनिन र पिसाबमा अल्बुमिन (प्रोटिन) जाँच्ने आदि ।
